Wijk 1 : Aalst Centrum

Afbakening: Alfred Nichelstraat, Houtmarkt, Zonnestraat, Keizersplein, Vredeplein, Vrijheidstraat, Esplanadestraat, Vaartstraat, Dender, Leo Gheeraerdtslaan

(gebied binnen de Wallenring)

Tijdens de Romeinse overheersing was deze streek een zeer vruchtbaar landbouwgebied met verspreide boerderijen en een lokaal tempeltje. Van 'Aalst' als stad was er dus nog bijlange geen sprake. Ook de omringende dorpen bestonden dus helemaal nog niet.

De oudste vermelding van Aalst vinden we in een lijst uit 868-869 van de verschillende bezittingen van de abdij van Lobbes in Henegouwen. Hierin werd de ‘villa quae dicitur Alost’ (het domein dat Aalst genoemd wordt) vermeld als een landbouwdomein dat uitgebaat werd ten behoeve van de abdij. 

Dit domein bestond uit twee delen: de hoofdhoeve die rechtstreeks afhing van Lobbes en een aantal kleinere boerderijtjes die verplichtingen in natura en arbeid hadden tegenover het hoofdhof. 

De centrale hoeve met watermolen en mouterij lag aan de Dender, ongeveer waar zich nu de Oude Vismarkt en het Oud-Hospitaal bevinden. Dit is meteen ook de oudste kern van de latere stad. 

Rondom dit domein, dat later omgracht werd, vestigden zich gaandeweg steeds meer mensen. Bij gevaar kon men zich immers terugtrekken binnen een relatief veilige omgeving, en ook de mogelijkheid tot handeldrijven trok velen aan.

Stilletjesaan groeide hier een nederzetting.

Verschillende losse boerderijen werden samengevoegd tot een dorp en tenslotte werd het geheel een omwald stadje. 

Het was in deze periode dat ook een kleine kerk gebouwd werd, wat de latere Sint-Martinuskerk zou worden, en dat het lokale marktplein (de huidige Oude Vismarkt) aan belang won. 

Deze groei in de elfde en twaalfde eeuw kwam vooral door de toename van de landbouwproductie en een sterke aangroei van de bevolking. Ook de ligging aan de Dender en de weg Brugge-Keulen had een belangrijke invloed op de commerciële activiteiten.

De verdedigingsgrachten en omwallingen werden uitgebreid en de impact van deze bouwwerken zien we zelfs nu nog in het stratenpatroon rond het Oud-Hospitaal en de Sint-Martinuskerk. De cirkelvormige structuur is er duidelijk terug te vinden: van het Volderstraatje, de Klapstraat en het (ondertussen verdwenen) Walgrachtstraatje naar de Lange Zoutstraat en de Molenstraat om zo terug aan te sluiten bij de Oude Vismarkt. 

De gracht rond de oudste stadskern was 15 meter breed en 4,5 meter diep. Er werden sporen van deze wal en gracht teruggevonden bij de bouw van een nieuwe schoolvleugel in het Sint-Jozefscollege, bij de heraanleg van de Grote Markt en bij de bouw van een winkelpand in de Molenstraat.

In de twaalfde eeuw werd de nederzetting uitgebreid langs de oever van de Dender tot voorbij de latere Pontstraat. Maar Aalst bleef groeien en barstte op het einde van de twaalfde eeuw als het ware uit zijn voegen. 

Een nieuwe stadsversterking werd opgericht en er kwam ook een gloednieuw marktplein, de huidige Grote Markt. Ook startte men met de bouw van het Schepenhuis. 

Hierover is HIER meer te lezen. 

De nieuwe dertiende-eeuwse stadsomwalling bestond uit een gracht met daarachter een gekanteelde muur met uitspringende muurtorens en poortgebouwen ter hoogte van de belangrijkste wegen. Aalst had nu zijn definitieve vorm gekregen en zou tot de negentiende eeuw binnen deze wallen blijven. 

In de stad was er vanaf de dertiende eeuw een verschuiving merkbaar van het economische hart van de Werf en de Vismarkt naar de Grote Markt, op politiek vlak van de Burcht op de Denderoever tegenover het Oud-Hospitaal naar het Belfort. De Sint-Martinuskerk bleef behouden als religieuze kern. 

De stad Aalst veranderde in de tweede helft van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw geleidelijk aan.

Verscheidene kloosters en tuinen verdwenen en moesten plaats ruimen voor de opkomende industrie en voor huizen voor de steeds maar toenemende bevolking. Die groeide van 6.000 in 1570 naar 11.000 in 1800, een stijging van maar liefst tachtig procent (!)

De welvaart nam toe – weliswaar vooral voor de gegoede klasse – en er werden belangrijke openbare werken uitgevoerd. 

Toch trad Aalst niet buiten de middeleeuwse grenzen. Op de gedempte vesten verschenen wel markten of straten, maar daarbuiten werd – behalve op het huidige  Keizersplein – nog niet gebouwd. De grootte van de stad bleef tussen pakweg 1580 en 1830 praktisch onveranderd. 

Door het steeds maar toenemende belang van de handel tijdens de tweede helft van de achttiende eeuw en het begin van de negentiende eeuw werden verschillende van de oude marktpleinen binnen de stad te klein. 

In die periode ontstonden de Graanmarkt (op de plaats van het voormalige kapucijnenklooster), de Varkensmarkt (was vroeger op de Grote Markt) en de Houtmarkt (was eveneens op de Grote Markt, verhuisde naar het einde van de Pontstraat, gedeeltelijk op de gevlakte vesten, gedeeltelijk op het beluik van het voormalige Wilhelmietenklooster). 

De Karmelietenvesten werden in 1761 geëffend en dertig jaar later verschenen de eerste van de statige woningen die tegenwoordig nog steeds te bewonderen zijn op het Keizersplein. 

Tussen 1836 en 1847 werden de resterende oude stadsvesten deels overwelfd en deels opgevuld.

De laatste waren de Sterrevesten en het Peerdewater aan de Houtmarkt. Op de gevulde grachten begon men nu ook effectief te bouwen en zo ontstonden de Zonnestraat, de Hoge Vesten, de Vrijheidstraat en de Esplanadestraat. 

Vanaf dan manifesteerde Aalst zich voorgoed buiten de eeuwenoude wallen en de start was gegeven voor een volledige bebouwing van de binnenstad

Hoewel er altijd gezegd geweest was dat men het bureelgebouw van de Filatelure du Canal (later gebruikt als Postgebouw) zou behouden, bleek dat in 2010 niet waar te zijn. 

In stilte werd een sloopvergunning afgeleverd en kon men beginnen met de sloop van het historische pand. De hele gevel langs de voorkant zou plaats maken voor het nieuw administratief centrum. Het pakhuis aan de achterkant (tegen de Vaarstraat) bleef wel behouden. Dit laatste gebouw staat trouwens op de lijst van het onroerend erfgoed. Men wou ook de voorgevel sparen gezien het een waardevol object is, maar aan die vraag werd dus niet beantwoord.

Hiermee verdween een vertrouwd zicht in Aalst, wat zeker ook bij de Vereniging voor Aalsters Kultuurschoon niet in goede aarde viel. 

Eerder al verdwenen de oude fabriek uit 1860, de kaarderij uit 1883 (kant Nijverheidstraat) en de turbinezaal uit 1912 (Vaartstraat).

Er was toen nog geen definitief plan voor een nieuwbouw, maar toch moest het huidige reeds plaats maken ...  voor een ‘zoveelste’ appartementsgebouw of zoals in de wandelgangen klinkt voor een mooie vervanger zoals een stadhuis met ‘standing’?

… het werd dat laatste, en hoewel de meningen uiteraard verschillend zijn (smaken en kleuren weetjewel) is  het toch een mooi en praktisch gebouw geworden. 

Terwijl men nu aan het dromen is van een ‘zorgzone’ aan de Siesegemlaan, kende men vroeger reeds de ‘zorgstraat’ : de Kattestraat met het meisjes-  en jongensweeshuis, en het oudevrouwen en -mannentehuis.

Meer daarover is te lezen in volgende artikels :

Jongensweeshuis/oudmannenhuis : https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2020/09/kattestraat-zorgstraat.html

Kattestraat – Zorgstraat – Meisjesweeshuis/ oudvrouwenhuis : https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2020/09/kattestraat-zorgstraat_8.html

Kattestraat – Zorgstraat – De Heilige Geestkapel : https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2020/09/kattestraat-zorgstraat-de-heilige.html

Over de Kattestraat in het algemeen is HIER meer te lezen.   : https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2019/05/de-kattestraat.html

Over het begijnhof is HIER meer te lezen.  https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2019/12/het-begijnhof.html

Over de Pontstraat is HIER meer te lezen.   https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2019/12/de-pontstraat.html

Over de Stoofstraat is HIER meer te lezen.    https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2019/12/stoofstraat-de-middeleeuwse-stoven.html

Over de vismarkt is HIER meer te lezen.   https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2019/05/de-stedelijke-vismijnen-van-aalst.html

Over de Sluierstraat is HIER meer te lezen.   https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2019/05/het-sluierstraatje.html

Over de Werf is HIER meer te lezen.   https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2020/08/de-werfkapel.html

Over de Windmolenstraat is HIER meer te lezen.  https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2020/05/windmolenstraat-de-molens.html

Over de Zwarte Zustersstraat is HIER meer te lezen.  https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2020/01/de-zwarte-zusters-van-st-augustinus.html

Over het cultureel centrum in de Molenstraat is HIER meer te lezen.   https://oilsjtgoistad.blogspot.com/2019/05/cultureel-centrum-de-werf.html

Er valt natuurlijk heel wat meer te vertellen over deze wijk, en dus wordt deze inleidingstekst op regelmatige basis aangepast met links naar andere artikels.

Alle straten van deze regio alfabetisch gerangschikt

Alfred Keldersstraat - Alfred Nichelsstraat - Anna Snelstraat - Begijnhof - Boterstraat - Burchtstraat - Centrumpark parktuin Schelfhout - De Coninckstraat - De Ridderstraat - Désiré De Wolfstraat - Esplanadeplein - Esplanadestraat - Graanmarkt - Grote Markt - Hopmarkt - Houtmarkt - Ingang Levionois - Kattestraat - Keizersplein - Kerkstraat - Klapstraat - Korte Nieuwstraat - Korte Zoutstraat - Lange Zoutstraat - Louis D'Haeseleerstraat - Molenstraat - Nieuwstraat - Onderwijsstraat - Onze Lieve Vrouwstraat - Oude Vismarkt - Oudstrijdersplein - Passage Pieter van Aelst - Peperstraat - Pontstraat - Priester Daensplein - Rozemarijnstraat - Sint Jorisstraat - Sint Martensplein - Sluierstraat - Sterherenstraat - Stoofstraat - t Maegelijnplein - Vaartstraat - Van Langenhovestraat - Van Wambekekaai - Voldersstraat - Vredeplein - Vrijheidstraat - Werf - Werfplein - Windmolenstraat - Zeebergkaai - Zonnestraat - Zwarte Zustersstraat      

Bronnen : 

Bronnen zoals vermeld in de gelinkte artikels