We weten ondertussen al dat Aalst, net als zovele
andere steden, heel rijk is aan sages, legendes en volksverhalen.
In Aalst kennen we natuurlijk ook enkele van deze 'sterke' verhalen ...
Wie onmiddellijk alle verhalen wil lezen, kan HIER klikken ... Alle artikels over dit onderwerp komen dan netjes onder mekaar te staan.
Wie één of meerdere verhalen wil lezen : klik op de links hieronder om de hele geschiedenis te weten te komen ...
- Alf
- Ondineke
De term ‘sage’
is afgeleid van het Duits ‘was gesagt wird’ en slaat derhalve op een
verhaalgenre dat vooral mondeling wordt verspreid.
Traditionele sagen zijn ernstige verhalen die berusten
op een historische kern, die wordt aangevuld met elementen uit het volksgeloof.
Bedreigd door de confrontatie van het ‘jenseits’ met
het ‘diesseits’ tracht de mens allerlei fenomenen uit zijn omgeving te duiden
aan de hand van bovennatuurlijke verklaringen.
Meestal loopt deze confrontatie slecht af, waardoor de
ondertoon van het verhaal tragisch en pessimistisch is en de toehoorder met een
onbehaaglijk gevoel achterblijft.
-> Etiologische sagen
trachten steeds de herkomst van een gebeurtenis, een gebruik, een landschapskenmerk, een plaats- of streeknaam of een natuurverschijnsel te
verklaren. Zij willen een duidelijk antwoord geven op de vraag: 'Hoe komt het dat?'
Deze sagen worden ook wel oorsprongssagen genoemd. Hoe komt het bijvoorbeeld dat februari maar 28 dagen heeft? Hoe komt het dat varkens truffels kunnen opsporen? ...
-> Historische sagen
zijn verbonden aan bepaalde bestaande gebouwen (zoals
kastelen en kerken), historische gebeurtenissen (bepaalde overstromingen en
oorlogen) en historische personen (vorsten, rovers etc.)
In Aalst kennen we natuurlijk het voorbeeld van het Ros Beiaard, ...
-> Geloofssagen
verwijzen sterk naar magische elementen in de
religieuze volkscultuur. In het verleden werden deze wel onderverdeeld in
'demonensagen', 'toversagen' en 'duivelssagen'.
Demonensagen met :
- Watergeesten
(zie ook plaaggeesten)
- Aardgeesten
(dwergen, kabouters, alvermannen, ... Deze
kleine wezentjes komen ’s nachts het werk van de mensen doen in ruil voor een
boterham, een kom pap of iets anders. Mensvriendelijke huisgeesten? Niet
altijd, want wie de dwergen bedriegt of bespiedt, wordt gestraft...) ,
- Vuurgeesten
(dwaallichtjes, vuurmannen,
vuurbollen,... Kindjes
die ongedoopt zijn gestorven, komen spoken in de gedaante van een
dwaallichtje. Je mag zo’n dwaallichtje dopen, maar alleen volgens
welbepaalde regels... Ook
de vuurman treedt meedogenloos op tegenover mensen die met hem spotten...),
- Luchtgeesten
(teruggekeerde doden, witte juffrouwen,
de wilde jacht, spookdieren, ...
Op winteravonden komen de geesten van de overledenen
tevoorschijn; de nacht is immers voor de doden en de dag voor de levenden...
Nachtelijke wandelaars komen op hun pad een witte
juffrouw tegen, die zwijgend met hen meegaat, om dan spoorloos te verdwijnen...)
- Plaaggeesten
(Kludde, Lange Wapper, de maar, de
kettinghond,...
’s Nachts badend in het zweet wakker worden, niet
kunnen ademen, roepen zonder geluid; zo houdt de maar haar slachtoffer in haar
greep...
Late wandelaars horen gerammel van kettingen en worden
even later besprongen door een zwaar wezen dat zich laat dragen...). Kludde is
trouwens ook een voorbeeld van een watergeest, die opdoemt uit moerassen.
- Weerwolven (toveren of plagen met een halsband,
dierenhuid, ...
Vertrouw nooit knechten die in enkele seconden klaar
zijn met hun werk. In een boomstronk bewaren zij een lederen band
waardoor zij ’s nachts veranderen in een weerwolf die de mensen bespringt...
Een meisje kan maar beter maken dat ze wegkomt wanneer
ze van haar vrijer een rode zakdoek krijgt om zich te beschermen tegen
gevaarlijke honden)
Toversagen : Deze
gaan over mensen met magische krachten, zoals
- Heksen
(zwarte katten, bezemstelen, luizen,
betoverde appels, behekste boerderijen,...
Heksen verschijnen in allerlei gedaanten om de mensen
te bespioneren of ziek te maken. Als je een heks wil volgen op een
bezemsteel, let dan goed op wat je precies zegt... Heksen herkennen is niet
moeilijk; kruis haar voetspoor, strooi zout in de pap, verwond een
heksendier...),
- tovenaars
(mensen doen verdwalen, de schoppenboer uit
het kaartspel schnaps laten halen, de boer verlossen van een rattenplaag, ...
Niets is onmogelijk voor de tovenaar, zo lijkt het
wel. Gesloten deuren worden geopend door er een pet tegenaan te gooien,
witte katten verschijnen om een late wandelaar de weg te versperren.
Wanneer de kar te zwaar is voor het paard, zal de tovenaar de klus wel klaren... )
- weerwolven
(duivelspact, duivelsschuur, de bedrogen
duivel, bokkenpoten, zwarte honden, ...
Met een zwarte hen in de hand kan men op een kruispunt
zijn ziel aan de duivel verkopen. Duiveltjes bouwen in één nacht een
nieuwe schuur voor de boer, tot de boerin de haan doet kraaien...
Drie mannen willen een kaartspel spelen, al was het
met de duivel! Tot de bokkenpoten onder de tafel verschijnen...)
- nachtmerries (niet de droom, maar de plagende
geest).
Eigen aan deze sagen zijn ook toverboeken met magische
formules, heksenkringen enzovoort.
Duivelssagen : Hier
treedt Satan op, die regelmatig een pact met de mensen sluit en het op hun
zondige zielen heeft voorzien. Satan is hier steeds in zijn ware gedaante
beschreven : den duivel dus.
Sagen dienen dikwijls om een zeker gevaar in de spotlight
te zetten.
De tenen van de kinderen zouden worden afgereden door de bloedkoesj als ze geen
klompen aan zouden doen (gevaar voor kwetsuren en infecties), kinderen zouden
worden meegelokt door Loekenbeer als ze te dicht bij de beerputten zouden
spelen (verdrinkingsgevaar), …
En dronkenschap zou er dan wel eens voor kunnen zorgen dat
je Kleddemevel in je nek kreeg …
Goden spelen doorgaans geen belangrijke rol in sagen,
in tegenstelling tot wat bij mythen wel het geval is. Ook vormen sagen geen
onderdeel van het leven van heiligen, zoals bij legenden. Vaak worden sagen dan
ook onterecht legenden genoemd
Sagen hebben veelvuldig een pessimistische
toonzetting, in tegenstelling tot de sprookjes, die vaak een happy ending
hebben.
Sagen werden in de Middeleeuwen ook vaak verwerkt in
volksliederen, die onder meer door de troubadours werden overgeleverd.
Naast de sagen bestaan er ook nog legenden en
volksverhalen
Een legende (afgeleid van het Latijnse legenda, een
gerundivum met de betekenis : wat gelezen moet worden) is oorspronkelijk een
alternatieve levensbeschrijving van een heilige met toegevoegde fictieve
elementen, waarin aan de betreffende persoon allerlei wonderen toegedicht
worden
Als genre behoort een legende tot het volksverhaal.
Onder legende verstaat men tegenwoordig dan ook een
traditioneel christelijk (met name katholiek) volksverhaal, waarin een centrale
rol is weggelegd voor een heilige of een heilig voorwerp.
De verhalen kunnen bijvoorbeeld gaan over Bonifatius,
Sint Nicolaas en daarnaast over een hostie die niet verbrand kan worden, een
bron die geneeskrachtig water verschaft, of een heiligenbeeld dat steeds op een
bepaalde locatie terugkeert. Ook de hedendaagse wonderlijke verhalen over
(bloed) huilende Mariabeelden of over bijbels die onbrandbaar blijken, behoren
tot de legenden
Het gaat hier dus eigenlijk over allerlei soorten
verhalen die als waar gebeurd doorverteld worden, hoewel ze historisch of
wetenschappelijk helemaal niet te bewijzen zijn. De legende wordt dan algemeen
begrepen als een oud volksverhaal.
Voorbeelden hiervan zijn de urban legends over het
bestaan van het Monster van Loch Ness en de Verschrikkelijke Sneeuwman of dichter
bij ons het ontstaan van het kapelleken aan de Werf, ….
Het gaat hier om de opvolger van de sage.
Bronnen :
Vlaamse volksverhalenbank
en de bronnen vermeld bij de verschillende artikels in 'sagen, legendes en volksverhalen'