De kunst van het verwijten, één van de 'nationale sporten' in Aalst begint eigenlijk met het feit dat het intussen een echte traditie is geworden.
Wie met de carnavalsdagen in de stad rondloopt, moet niet verwonderd (en zeker niet boos) zijn als hij of zij verweten wordt door een 'passant'. Een klacht indienen hoeft ook zeker al niet.
Tegenwoordig moeten we met heel veel rekening houden, niet in het minst met het GAS reglement dat verschilt van stad tot stad.
Niet met alles maar wel met heel veel dat in het gasreglement staat, zouden we eigenlijk zonder 'zaugen, kreften of memmen' akkoord moeten gaan.
Over de uitspraak 'verboeden te zaugen, kreften of memmen' is
HIER meer terug te vinden.
We zouden er zeker akkoord mee moeten gaan want de politici die dit opgesteld hebben, hebben zichzelf voor één keertje blijkbaar niet gespaard.
Eindelijk hebben ze door dat sommige (van hun) gedragingen erg storend kunnen werken. Het aanklampen van personen bijvoorbeeld, het zich verbaal opdringerig opstellen of zich tussen tafels van een horecazaak begeven, zal in de toekomst dan ook beboet worden.
Het is in Aalst, volgens het GAS reglement, immers verboden om op die wijze te bedelen.
En … of dat nu om geld gaat of om stemmen, dat is niet gespecifieerd ... dus iedereen gelijk voor de wet!
Daarenboven, ergens moeten we zelfs maar al te blij zijn met de inhoud van de Aalsterse Gas-Codex.
Hadden we bijvoorbeeld in Doornik gewoond dan was het gedaan met gas of tegengas te geven en te lachen of spotten met onze burgemeester en schepenen.
Voelt de burgemeester of één of andere schepen zich daar beledigd, dan dreig je er onverbiddelijk op de bon te vliegen.
Dus wees gerust, 'in malkanders zakken schoiten en iederien verwoiten' mag de Aalsterse nationale sport blijven.
In Aalst is het trouwens zo dat je eigenlijk op je tenen zou moeten getrapt zijn als je niét verweten (of uitgebeeld) wordt tijdens de jaarlijkse carnavalstoet.
Hier een clipje waarin 'om wat inspiratie op te doen' ...
De echte Aalsterse carnavalisten beoefenen nog steeds als geen ander dé carnavalssport bij uitstek: het elkaar verwijten zonder herkend te worden, al moet gezegd worden dat het gebruik een beetje aan het inboeten is tegenover vroeger.
De Aalstenaar kende Vastenavond toen vooral als een straatfeest, als een gelegenheid om verkleed en gemaskerd door de straten te dolen, elkaar te verwijten en de cafés te bezoeken.
De normale gang van zaken en alles wat wenselijk en verplicht is, wordt tijdens die periode eventjes op zijn kop gezet. Door alles om te draaien en het tegendeel te tonen, benadrukt en bevestigt men eigenlijk wat juist is en wat niet.
Na deze ‘tijdelijke ontsporing’ gaat de Aalstenaar echter vlotjes terug over tot de orde van de dag.
De druk is weer even van de ketel en alle ongenoegens en frustraties zijn duidelijk naar buiten gebracht. Daarna is het weer tijd om ‘in ‘t gariel’ te lopen.
De overheid – het gaat hier dan voornamelijk over de laatmiddeleeuwse periode - tolereerde dit gebeuren, op voorwaarde dat het strikt beperkt bleef in een vastgelegde tijdspanne.
Wie laag op de sociale ladder stond, mocht tijdens deze korte periode ongezouten zijn mening zeggen tegen wie het anders voor het zeggen had.
Uiteraard had men schrik voor repercussies en dus kwamen de mensen er al vroeg toe om zich ook te gaan verkleden. Onherkenbaar is het immers veel veiliger om kritisch je mening te zeggen. En net daarom maken het verkleden, vermommen en maskeren deel uit van dit volksritueel.
Verwijten en verwijten is natuurlijk twee.
Sommige scheldtermen worden door degenen die vaak worden uitgescholden immers gebruikt als een soort van eretitel of geuzennaam.
Het woord "geuzennaam" gaat terug op de 16de eeuw, toen een groep lage Nederlandse en Vlaamse edellieden een verzoekschrift indiende bij Margaretha van Parma en door haar adviseur werd afgewimpeld met de woorden : "Mevrouw, het zijn slechts bedelaars (gueux)"
De edelen en hun aanhangers besloten zich hierop Geuzen te noemen en het woord "geus" verloor hierdoor ook meteen zijn negatieve betekenis.
Sinds de jaren ‘90 zijn er bepaalde jongeren die het woord "nerd", oorspronkelijk ook een naam met een negatieve bijklank, ook als een eretitel zijn gaan gebruiken.
De verschuiving van een negatieve of neutrale betekenis naar een positieve betekenis heet amelioratie.
Nog dichter bij huis zien we ook dat het zeker mogelijk is om een scheldnaam om te buigen tot een compliment of eretitel.
Volgens ‘Van Dale 2015’ is een ajuin immers een scheldnaam voor een onverantwoordelijk of dom iemand ...
De oorsprong van de spotnaam ‘ajuinen’ ligt in de 19de eeuw, toen in Aalst en omstreken de uienteelt enorm floreerde. ‘Die van Brussel en Gent’ lachten natuurlijk graag met ‘de boerkes’, want zij waren op technologisch gebied al iets verder.
Meer dan een eeuw na het ontstaan van de spotnaam is er natuurlijk heel wat veranderd. De jongere generaties hebben nauwelijks weet van de ooit zo bloeiende ajuinenteelt in Aalst en omgeving en de vele ajuinvelden zijn ondertussen al decennia lang verdwenen.
Voor een Aalstenaar is ‘ajuin’ dus zeker geen spotnaam of scheldwoord meer, maar wel een duidelijke verwijzing naar ons verleden en onze cultuur. Een compliment dus!
Wat eigenlijk opvalt in Aalst, en bij uitbreiding in België, is dat wij niet dezelfde drang hebben als bijvoorbeeld de Nederlanders om namen van ziektes te gebruiken als scheldwoord.
De ‘tyfus’, ‘kanker’, ‘pokke’ … van onze Noorderburen zullen hier dus veel minder tot niet gebruikt worden.
Fysieke gebreken worden echter des te meer in de spotlight gezet : 'schele', 'manke', 'dikke', 'flapoor', 'kale', …
De katholieke krant De Werkman klaagde tussen 1873 en 1877 jaarlijks over storend straatlawaai, vooral veroorzaakt door jonge werklieden.
De krant maakte toen een duidelijk onderscheid tussen de "reine vreugden" en de "walgelijke slemperijen", die men tijden de vastenavonddagen kon waarnemen.
"Reine vreugden zijn te vinden in de familiefeesten en in feesten van treffelijke gezelschappen", stelde De Werkman. Deze kon men nog aantreffen "op den buiten", waar families Vastenavond vierden met wafels, krentenkoeken en chocomelk.
"De walgelijke slemperijen vonden plaats in de steden, 's nachts, in de kroegen, onder de gemaskerde personen".
De krant richtte zich hierbij vooral tot de arbeidersbevolking en lanceerde emotionele oproepen als:
"Werklieden, goede vrienden, houdt uwe zonen en dochters uit die slemperijen. De geur alleen kan hun hart en hunne ziel verpesten; helaas!
Op die dagen wordt zooveel werkmansgeluk, zooveel werkmanszorg misdadig verbrast'”.
Vooral de jonge werkmansdochters werden gewaarschuwd:
"Hebt ge ooit gedacht in wat gezelschap gij u kunt bevinden ? Die gemaskerde personen met welke gij zwiert en springt, zijn misschien gemeene kerels, misschien vrouwpersonen die gij anders als cholemieken vlucht".
In 1875 beschreef de krant de feestvierders na een nachtje slempen:
"Ziet ze van hun vermaak terugkomen, de jonkheden, bleek als nen boekweikoek, met een stem als een beroeste deur, met glazen benen en een doodkistengezicht".
De Denderbode stoorde zich voornamelijk aan het verwijten en schelden, een gebruik dat het meest typische kenmerk van het straatcarnaval was.
In 1875 besloot de Aalsterse gemeenteraad een einde te stellen aan de uitwassen van Vastenavond. Op voorstel van het schepencollege keurde de katholieke raad een reglement goed dat in grote lijnen het bestaande reglement uit 1794 overnam.
Het 'Reglement voor den Vastenavond' bestond uit acht artikels en bevatte onder andere de volgende beperkingen:
- Verkleden en vermommen mocht enkel op de Vastenavonddagen die jaarlijks door het stadsbestuur werden vastgelegd. Dat was dus op de zondag, maandag en dinsdag voor Aswoensdag en de zondag erna. Men mocht zich enkel verkleed op de openbare weg begeven tussen 7.00u en 19.00u. Op de beide zondagen mocht dit enkel tussen 12.00u en 19.00u. De zondagsplicht (naar de mis gaan) mocht immers niet gestoord worden door het Vastenavond vertier.
- Vastenavondvierders mochten niet in het bezit zijn van wapens of voorwerpen die iemand zouden kunnen verwonden, hinderen of bevuilen. Vermommen in priester of kloosterling was evenmin toegestaan.
Ook het verspreiden of voorlezen van vlugschriften, het spelen van "vertooningen" of het zingen van liederen was verboden, tenzij men de uitdrukkelijke toelating had gekregen van de burgemeester.
- Het publiekelijk tergen of beledigen van personen of het met geweld in winkels of huizen binnendringen zou zwaar aangepakt worden.
Het is hierbij eigenlijk heel opvallend dat het – katholieke - stadsbestuur het Vastenavondvieren op de eerste zondag van de vasten wel liet doorgaan.
Dit 'geuzengedrag' werd door de katholieke pers dan ook in de strengste bewoordingen afgekeurd.
Ik moet er dan ook geen tekeningetje bij maken dat enkele van de katholieke bestuursleden niet gelukkig waren met deze vierde carnavaldag.
Burgemeester Van Wambeke sprak echter alle kritiek tegen zodat de beslissing behouden bleef. Hij verdedigde het vieren op zondag Quadragesima hoofdzakelijk met economische motieven.
Nog iets wat opvalt is dat tijdens de Vastenavonddagen de koffiehuizen, herbergen, kroegen en andere openbare plaatsen dag en nacht mochten openblijven.
Een reglement uit 1871 had immers bepaald dat alle herbergiers hun zaak op zon- en feestdagen moesten sluiten om middernacht. Uitzonderingen hierop bestonden wel, maar werden slechts verleend ter gelegenheid van godsdienstige feesten of kermissen.
Klaarblijkelijk werden ook de Vastenavonddagen als kermis aanschouwd en mochten de drankgelegenheden dus ook de hele nacht open blijven.
Natuurlijk werd ook hierover stevig gediscuteerd in de gemeenteraad.
Sommigen vreesden dat deze beslissing het nachtlawaai nog in de hand zou werken maar hun pleidooi haalde niets uit.
Uiteraard speelden hier ook de economie een grote rol.
In 1888 telde Aalst maar liefst 636 herbergen (één herberg op negen huizen)
Deze herbergen vormden het centrum van het politieke, sociale en culturele leven in de stad en waren dus heel belangrijke plaatsen.
Mocht men toch beperkende maatregelen ingevoerd hebben, dan zou dit zeker op heel wat protest onthaald zijn, zowel door de Aalsterse bevolking als door de herbergiers.
Bekijk maar wat er zich tegenwoordig afspeelt inzake het coronavirus en de sluiting van de HoReCa. Niemand kan zich nog vinden in dergelijke (lange) sluitingen.
Een café is immers meer dan een plaats om iets te gaan drinken. Het is een belangrijk onderdeel van het sociale en culturele leven van de Aalstenaar geworden. Hoeveel groepen en verenigingen hebben niet ergens ‘hun lokaal’.
Hoeveel vergaderingen vinden er niet plaats ‘in ’t zaaltje vanachter’ of ‘’t zaaltje boven’ ?
De herbergen mochten dus openblijven, maar om toch een antwoord te geven op de vele klachten inzake nachtlawaai werden de individuele vrijheden van de vastenavondvierder wel beperkt.
Mogelijk protest tegen het katholieke bestuur, zoals het spotten met of het zich verkleden in geestelijke en het verspreiden van vlugschriften, werd uitdrukkelijk verboden.
"De gemaskeerden hebben begrepen dat vermomming en verkleeding hun het recht niet geven van, straffeloos, vreedzame burgers uit te schelden, en dat de policie, als ze hare plicht weet te kwijten, hier pael en perk kan aen stellen".
De liberalen reageerden minder euforisch op deze beslissingen. Zij vonden de genomen maatregelen inzake maskeren en mommen te streng en verkondigden via Het Verbond van Aalst dat de katholieke meerderheid de stad in een begijnhof wilde veranderen. Iets wat UNESCO ook trachtte te doen met het carnaval : niets zou nog mogen, niets zou nog kunnen.
Sinds het uitvaardigen van het besluit trad de politie heel sporadisch op.
Tijdens de vastenavonddagen van 1876 werd er welgeteld één proces-verbaal opgesteld,
In 1877 vijf en in 1879 drie.
Daar waar dan toch werd opgetreden, betrof het meestal een uit de hand gelopen scheldpartij.
Hier volgt een korte bloemlezing om een duidelijker beeld te schetsen van ‘de scheldpoëzie’ die door de Aalstenaars de vastenavondnachten werd ingeslingerd.
- Scheldpartijen in verband met ontrouw:
"Gij zijt ene hoer, gij houdt jonkheden op in uw kwartier!
“Gij verhuurt uw kwartier aan eene jonkheid waarmede gij ze dan hebt!"
"Gij hebt in het bed gelegen van het schurft en de smeerlapperij!"
- Scheldpartijen in verband met een buitenechtelijk kind:
"Slecht volk, gij houdt u op als slecht volk!"
"Gij brengt jongen voort van vuil bloed!"
- Scheldpartijen in verband met bedrog:
"Gij zijt den cachetten achterhouder van de duivenvlieging".
- Algemene scheldpartijen met een karakter- of fysieke eigenschap :
"Schurft”, “zak”, “smeerlap”, “rotzak”, “met uwen stinkenden adem”, “Luierik”, “slaper!"
Uiteraard moet men met zijn tijd meegaan, en dus zijn er ondertussen al heel wat andere woorden ontstaan om mekaar mee te verwijten. Ook de redenen zijn veranderd. Zo zal bedrog veel minder aan bod komen, fysieke eigenschappen of karaktereigenschappen des te meer.
“’t es een ronne taufel, door es ginnen ienen hoek nimmer oon” (hij heeft ze niet allemaal meer op een rijtje)
“As a gat op a moil trekt, aagt ten a broek mor oon”
“Azzek op aa moen wachten, ten es men klierozje oit de moede”.
“Door es veil weirk oon”
“Emmen ze da kostum oeik ver maan’n?”
“Es ’t sirk in ’t stad, of es da a moil da zu stinkt?”
“Es da den Denjer, of es da a bakkes da zu stinkt?”
“G’etj een moil ver stoefaat op te kappen”.
“G’etj toch da plak opgeschreiven van denne kamiong da oever a moil gereen es ?”
“Goi zetj van Lei zeikers?”
“Goj’ nog iet opdoeng, boiten een valling?”
“Kejje a lielekke moil oeik ba Wintjer / Liebaat koeipen?”
“Op a vraa eer gat keje me vier maan koorten”
“Ze kommen em holen me de koesj me de witte peiren” (hij is zot geworden)
“Zeje deer a valies getorren ?” (ben je gek geworden)
Eigenlijk kan je het best reageren zoals een kind zou zeggen : ‘Aal wa da ge zegt, zedde zelf!’ hoewel ‘ge wetj z’angen ein’ ook geen slecht alternatief is.
’t Is natuurlijk een leuk tijdverdrijf, en zeker al als je de gezichten ziet van niet-Aalstenaars die eens even naar de stad komen om zich te amuseren op de Winterfoor en daar dan zwart verweten worden.
Maar mag je nu altijd beledigen?
Hoewel ze wel degelijk kunnen shockeren, verontrusten of kwetsen, vallen veel uitlatingen of beledigingen onder de vrijheid van meningsuiting. Geen enkel probleem dus, maar ... die vrijheid is uiteraard niet grenzeloos. In de volgende vier situaties kunnen openbare beledigingen of uitlatingen wel degelijk strafbaar zijn.
1. De openbare belediging gebeurt via tekst of beelden
In België is het strafbaar om iemand in het openbaar te beledigen via daden, geschriften, prenten of zinnebeelden. Louter mondelinge beledigingen tegenover gewone burgers vallen daar niet onder. Dit is onder andere waar Unia en Unesco over vallen. Men zou dus in principe wel het woord ‘Joed’ mogen gebruiken, maar van zodra er iets wordt uitgebeeld of neergeschreven is het niet aanvaardbaar meer.
Opgelet: enkel en alleen de persoon die persoonlijk werd beledigd, kan een klacht indienen.
2. De mondelinge beledigingen zijn gericht aan openbare gezagdragers
Het gaat om dragers van het openbare gezag of de openbare macht zoals politieagenten, rechters, …
3. De dader zet doelbewust en in het openbaar anderen aan tot discriminatie, haat, geweld of segregatie
In België is de vrijheid van meningsuiting vastgelegd in de wet. Het komt erop neer dat anderen “schokken, verontrusten of kwetsen” niet verboden is. Scheldwoorden of denigrerende termen gebruiken mag, ook al is dat van bedenkelijke aard.
Wat wettelijk niet mag, is publiekelijk andere personen “aanzetten tot” (oproepen tot) discriminatie, haat of geweld tegenover bepaalde personen of groepen.
4. Het gaat om belaging of stalking
Valt een persoon een andere persoon steeds opnieuw lastig, terwijl hij wist (of had moeten weten) welke invloed dat op het slachtoffer heeft? Dan spreken we van belaging of stalking, en ook dat is strafbaar. De wet preciseert dat het daarbij om “een ernstige aantasting van iemands persoonlijke levenssfeer” gaat.
Op al de bovenstaande regeltjes is één uitzondering. Parlements- en regeringsleden kunnen namelijk niet vervolgd worden voor uitlatingen die ze doen in de uitoefening van hun functie.
Een echte carnavalist beschikt trouwens ook over een
megafoon.
Heel plezant want wat je zegt, wordt dan niet alleen door je onmiddellijke omgeving gehoord, maar door iedereen in een omtrek van 100 meter.
De verwijten en het 'zat gebral' knallen dan nog harder, maar de Carnavalisten zien het tegenwoordig ook als een vervangmiddel voor een geluidsinstallatie. De grote megafoons hebben immers ook een USB-poort.
Als je de megafoon dan op je kar of kinjerkoesj hangt, dan kan je de hele avond je favoriete muziek spelen en win je ruimte, want muziekboxen zijn niet meer nodig.
De grotere megafoons hebben een bereik van maar liefst 500 meter, en ook de kleinere luidsprekers van hebben al een fijn alarmsignaal dat omstaanders serieus op de zenuwen kan werken (tot 100 decibel)
Voor Voil Jeanetten zijn ze een vast attribuut.
De megafoons zijn intussen al zo wijd verspreid dat voor carnaval heel wat mensen gewoon batterijen nodig hebben omdat ze er al een hebben.
Mogen of niet mogen, hier is nog een alfabetische bloemlezing van enkele mooie verwijtwoorden …
Te gebruiken, met of zonder megafoon, maar wel op eigen risico 😊
Achterlekken : een minder slim persoon
Ankleur : homofiel
Anzjevei : onnozel, naïef of onbekwaam persoon
Aupenjonk : dom, onhandig persoon (letterlijk : jongvolwassen aap)
Aupmensj : (letterlijk : mens die zich gedraagt als een aap)
Avaar : gierigaard
Azjel : knoeier, onbekwaam persoon (vakman)
Azoinzjieker : zuurpruim
Bagozjemauker : opschepper
Bazoef : veelvraat
Bezze : klootzak
Bienen bajord : dun / mager persoon
Broebeleer : iemand die onverstaanbare taal spreekt (= zjievereer)
Destereer : knoeier, prutser, klungel
Dillendoe : onhandige, slordig geklede, jonge man
Doivejonk : dommerik (letterlijk : duivenjong)
Droeven : saai iemand
Droiloeiz’n : gek, onozelaar
Dwezen trip :
Dwoos : dwaas
Dwoz’n : dwaas
eiremonneneer : uit een stinkend dorp waar de inboorlingen een kartonnen ezel aanbidden
Eirpel : dommerik
Elvedei : onnozel, naïef of onbekwaam persoon
Estekwiet : onnozelaar, lummel
Filoe : deugeniet
Fiskadeng : snob
Floeren : slappeling, maar ook : geslepen persoon
Foinen : toffen (maar negatief bedoeld)
Fort : dikke vrouw
Geshoer : vrouw die ‘het’ overal doet, zelfs in het gras, een koe
Gespierde stylo : dun / mager persoon
Goele : domme vrouw
Habbeladoe : moeial, iemand tussen dom en onnozel
Halffrangskespoeper : gierige geilaard (iemand die zou ‘poepen’ voor een halve frank)
Hasjeleer : knoeier, onbekwaam persoon (vakman)
Hennen : onnozelaar
Hennekeniet : nietsnut
Hoerenpitjoe : hoerenloper
Jaan men kloeiten : onbetrouwbaar persoon
Janet : homo
Kalle : dwaze vrouw
Kailjen : dommerik, troeten
Kaloeterkabas : vrouw die zich onder haar rok laat grabbelen
Kanzevang : onderkruiper, zonderling of eigenaardig iemand
Kledd’n : onnozelaar
Klodderhond : slordig gekleed persoon
Kloeit(zak) : vervelend persoon, klootzak
Komeir : kletskous
Kreft : zager, klager, memmer
Kremper : klein uitgevallen persoon, gierig man
Lemmen : sul
Lenkord : schelm, valserik
Lerre : trage, lome domme vrouw
Lombordse : kloeke, dikke vrouw
Maafrotter : mouwveger
Madolje : bijzit, minnares, aanhoudster
Mazet : homofiel, onnozele snob
Mazoef : mislukkeling
Mertekoe : onnozelaar, kwajongen
Mett’n : dommerik, stommerik, troeten, knoeier
Moilentrekker : huichelaar
Nausjepeerd : dikke vrouw
Oebel : dommerik (maar ook een bult op de huid)
Onnoeizel’n : onnozelaar
Onnoeizeleer : onnozelaar
Panasjhoer : opzichtig geklede vrouw, pronkziek
Perekop : raar, onbetrouwbaar persoon, inwoner van naburig gelegen dorpje
Plansjeepoeper : hoerenloper
Plooster : ambetante vrouw
Poefgat : met een dik gat
Schaa mattot : rare vrouw
Schieve lavaboo : iemand die ten onrechte denkt dat hij/zij hét is
Schiefgezakte lavaboo : iemand die ten onrechte denkt dat hij/zij hét is
Schiefzjieker : iemand die zich bevuilt
Schieven : raar persoon
Schieven achterwersoever: zonderling persoon
Schoefeleer : foefelaar
Schoefeles : foefelaarster
Schoitkit : opzichtig geklede vrouw, pronkziek
Schriemoil : huilebak, klein kind
Simmen : simpele van geest, onnozelaar
Sjintantrit : seut
Slamelle : onverzorgde vrouw
Spetteleer : te magere man
Sprie : dunne / magere vrouw
Sprietvlechter : dun / mager persoon
Tappet : homofiel
Teikla : heks
Teppen : knoeier
Tepzjieker : zeveraar, dronkaard
Tietematol : onbekwame man
Toerenpoeper : ‘heet’ persoon die het 'overal' zou doen
Toit’ndroier : halve gare, smoelentrekker
Troeten : knoeier
Versnoft’n : dwazerik
Verroibakkes : klikker, verrader
Voeiz’n : dwaas persoon
Wieken tingel : zwakkeling
Windjboil : iemand die uit zijn/haar nek kletst
Zatte lerre : dronken, loom persoon
Zjestemei : dikkenek (vrouwelijk)
Zjestepei : dikkenek (mannelijk)
Zjieker : onbetrouwbaar achterbaks persoon
Zjievereer : zeveraar
Zjoeben : simpele ziel, naïeveling
Zwetzak : vuilaard
Bronnen :
Oostvlaamse Zanten LXXV 2000-3, Straatcarnaval in het 19de eeuwse Aalst – Wim Beelaert
Unia.be
eenvandaag.avrotros.nl (afbeelding schelden)
Het groot nederlands vloekboek – lannoo.be
Woorden.org
Oilsjtersen Diksjoneir
Wiktionary.org
