Domino's

Domino’s … als je het tegenwoordig aan de jeugd vraagt van waar ze het woord juist kennen, zullen ze vaak antwoorden dat het een beroemde Pizzazaak is.  

Natuurlijk is dat ook een juist antwoord, maar om hen wat cultuur bij te brengen, kunnen we het dan ook even hebben over een ‘raar figuur’ dat 'in vroeger tijden' opdook tijdens de carnavalsdagen. 

De geschiedenis van dit ‘fenomeen’ begint eigenlijk al in de 15e eeuw bij de opmars van de pest. 

Vanaf de 16e eeuw verschijnen er zogenoemde pesthuizen, waar pestlijders werden ondergebracht, vaak samen met leprozen (lepralijders) en dollen (krankzinnigen). 

Een pestmeester, meestal een monnik, droeg een lange jas en een masker dat wat leek op een pinguïnsnavel. 

Dit masker was gevuld met kruiden (onder andere jeneverbessen en boerenwormkruid) om de kwade dampen tegen te kunnen gaan. 

 

De pestmeesters bezwoeren de zieke met de vers ‘benedicamus domino’ (‘laten wij de Heer zegenen’ – psalm 117)… wat leidde tot de naam ‘domino’ … wat in Aalst, Antwerpen en Gent vooral vanaf de jaren ’30 ook leidde tot de opkomst van de domino’s die we kennen van carnaval.

De Aalsterse domino’s hadden het ergens horen ‘waaien’ en wouden dus ook de mensen ‘bezweren’. Daar kwam natuurlijk weinig van in huis, en in de plaats daarvan werd het ‘verwijten’... de typische bezigheid van de Aalsterse carnavalist ...

Over de traditie van het verwijten in Aalst is HIER trouwens meer te lezen. 

Het kon natuurlijk allemaal anoniem gebeuren, en daardoor werden deze donkere figuren niet steeds even enthousiast onthaald op feestjes. 

Het ‘Land van Riem’ verbood in 1933 om een dominokostuum te dragen omdat het niet feestelijk of kleurrijk genoeg zou zijn. 

Een jaar later volgde het Tyrolerbal en het verkleedbal van de Fotografische kring van Aalst met dezelfde beslissing. 

Wat verboden is, wordt aantrekkelijk natuurlijk, en dus trokken de Aalstenaars zich niet veel aan van de verboden en bleven ze zich verkleden in deze mysterieuze figuren die de bijnaam van ‘zwarte plekken’ kregen … (terug naar de oorsprong van de pest‘builen’ dus).

Belangrijke verkooppunten zoals huis Maria D’Hondt en huis Vlasschaert-Ghijsbrecht voerden een heuse reclamecampagne en verklaarden beiden dat ze dominopakken hadden voor iedereen … alle maten!

De figuur bleef goed verkopen en werd populairder hoewel er op de meeste bals wel gevraagd werd om voor een ander kostuum te kiezen. 

Zo bijvoorbeeld ‘Bij de Catharinisten’ in 1948 : 

Op de meeste bals … behalve dan op het Dominobal dat voor het eerst in 1948 georganiseerd werd door de Bond van Politieke gevangenen der stad Aalst. 

Dit bal werd een voltreffer en tot in 1957 kon men er ‘genieten’ van deze sombere figuren. 

Even bestond de angst dat de domino zelfs de populariteit van de ‘voil Janet’ in het gedrang zou brengen, zelfs ‘Zwarte Piet’ werd blijkbaar even verdrongen …

Voor sommigen was het er allemaal wel wat over. In 1949 lezen we in een verslagje van de stoet van dat jaar : 

"'t was al Domino dat men zag. 

Veel te veel domino's en da trekt op niks. 

Da's zo zwart, eentonig en te arm aan kleuren.

Awel, ze moesten de zwarte domino's verbieden. 

Zou het niet veel schoner zijn moesten al die domino's costumen in verschillende kleuren zijn …”

Begin jaren ’50 waren er nog enkele voorstellen geweest om een heuse optocht voor domino’s te organiseren. Eén domino zou symbool staan voor de prins, en aan het eind van de stoet zou deze dan verbrand worden, wat meteen het einde van de carnavalsperiode zou betekenen. 

Het voorstel werd niet aanvaard, het bleef bij een bal, en de volgende jaren diende de domino wat in te boeten aan populariteit, onder meer ook door enkele gevallen van agressie door de ‘anonieme’ groep.

Er kwam tijdens de stoet van 1960 nog een soort eerbetoon (of misschien klaagzang) tijdens de stoet van dat jaar, toen ‘De Loebassen’ uitpakten met hun onderwerp ‘Dood aan de domino’s', maar midden jaren '60 verdween hij dan toch volledig uit het carnaval, samen met het typische verwijten trouwens.

De populariteit van de domino was vooral te danken aan het goedkope kostuum. Lang en zwart en met een masker erbij … onherkenbaar voor anderen, en dus gemakkelijk om mekaar te verwijten. 

In het begin gebruikte men een zwarte strook stof of een stuk geperst karton met twee gaatjes, later kon men rekenen op plastieken maskers.

De verschillende groepen Domino’s konden mekaar herkennen aan kleine merktekens die werden aangebracht op het kostuum of aan attributen zoals kettinkjes die werden meegedragen. 

Ze mogen dan wel uit ons carnavalsmilieu verdwenen zijn, toch zijn er nog steeds enkele dingen die herinneren aan deze speciale figuren. 

Enkele werken van Peggy Wauters bijvoorbeeld, een kunstenares met Aalsterse roots die werkt met heel expressieve, soms ook dramatische of grappige figuren. 

‘Soms maak ik met opzet barstjes en scheuren. De structuur van de klei is belangrijk, de huid is dan ook zichtbaar. Door het ontbreken van de symbolische betekenis, krijgen de beelden iets mysterieus. Ook combineer ik vaak metaal met klei, zoals spijkers en sleutels, of vorken. Door bestaande voorwerpen een ander doel te geven dan dat ze voorbestemd waren, word het weer boeiend, zoals vorken een voet worden voor een beker’.

Maar het gaat hier over de domino’s natuurlijk. 

In het werk van Peggy vinden we bijvoorbeeld ‘De 12 domino’s’  terug. 

Deze komen uit de Silver bullet series, een werk van 30 x 21 cm, gemaakt in 2013.

Tweedimensionaal getekend met Stift, Krijt en Potlood.

 

En ook 'de 4 domino’s' zijn prachtig. 

Dit kunstwerk komt uit ‘The Painting series’. 8 x 6 cm, gemaakt in 2011, 

Tweedimensionaal geschilderd met olieverf op doek.

In de Gentsestraat was er ook het café ‘Domino’s’. 

In een eerste versie waren de ramen versierd met afbeeldingen van dominoblokjes maar later vonden we er de kappen van de beroemde/beruchte figuren in terug. 

Het café werd in 2021 gesloten onder druk van de coronapandemie. De zaak ging opnieuw open maar diende toch opnieuw de deuren te sluiten.  In november 2024 zijn de domino's op de ruiten verdwenen en vinden we er een micro en het opschrift 'Solbemol' terug.

De domino is dus niet echt ‘lijfelijk’ meer aanwezig tijdens de carnavalsperiode, toch is en blijft het een veelbesproken figuur. Een donkere figuur die voor heel wat controverse heeft gezorgd. 

Men was er voor of men was er tegen …  maar de herinnering zal blijven bestaan, zelfs voor diegenen die ze niet bewust hebben meegemaakt. 

Bronnen : 

Liebaut

Peggywauters.com

De Denderbode 13/2/1887 

Het land van Aalst 13/2/1887

De Aankondiger 13/3/1947

foto sint en domino : Facebook groep ‘Aalst-Ezelspleintje – terug in de tijd’

De Gazet van Aalst 1/2/1948 – 21/3/1946 – 13/3/1949 – 28/1/1951