Als eerste werden de huiden van het dier gevild. Een runderhuid weegt ongeveer 30 kg. Bij het villen bleven resten vlees op de huid achter. Was het leer bedoeld als materiaal voor schoeisel, dan werden de huiden eerst onthaard. Ze werden daartoe geweekt in kalkrijk water en daarna gesmart door ze over het smartblok te hangen om te broeien. Daarna werden de haren er af geschraapt. Op de binnenkant van de huid zaten er nog veel grote resten vlees aan die huid. Die resten werden er met een scherp mes afgesneden, het vlezen. De vlezer stond hierbij diep gebogen over een iets bolle stenen tafel.
Als het vlezen gebeurd was, begon het eigenlijke looiproces. In een looierij stonden kuipen, ook wel laven genoemd, die half in de grond gegraven werden. Deze werden gemaakt van eikenhout. Nadat de kuipen met run, ook eek genoemd, gevuld waren, werden de huiden erin gehangen.
Eek (of bark) is de gedroogde bast van een eik, die na toevoeging van water 'run' genoemd wordt.
Al vanaf de middeleeuwen werd speciaal eikenhakhout geteeld, dat om de 10 tot 12 jaar in mei en juni gekapt werd, als de sapstroom het sterkst was. De schors werd vaak door de kinderen eerst van de stam losgeklopt en daarna afgeschild. De bast werd daarop gedroogd in eekschuren om vervolgens vermalen te worden in eek- of runmolens. Met water aangelengd was dat materiaal immers heel geschikt voor de leerlooierij.
Voordat de huiden droog waren, werden ze eerst nog gekrabd, geschuurd en gewalst. Dit was allemaal ter afwerking. Het schuren en krabben zorgden ervoor dat het leer ging glanzen. Door het walsen werd het leer platter en gladder. Wanneer deze stappen doorlopen waren was het leer zo goed als klaar.
Na het looien werd het leer verder afgewerkt. De methode van afwerking was afhankelijk van de soort leer. Naast persen en invetten, bleken en drogen werd er ook gelakt en geperst. Verder behoren soms het splitten en het nalooien tot de bewerkingen.
De klassieke methode bestond onder meer uit oliën met traan en persen met een wals. Overleer werd gerekt en ingesmeerd met een mengsel van traan en rundvet, waardoor het waterafstotend werd.
Ook de leerbewerking was aan ontwikkelingen onderhevig. Om te beginnen moest chroomgelooid leer geneutraliseerd worden met borax of natriumwaterstofcarbonaat. Vanaf rond 1850 werden synthetische kleurstoffen ontwikkeld en in 1907 kwamen enzymatische beitsen op de markt, waardoor het onhygiënische gebruik van hondenuitwerpselen en vogelmest, die tot dan toe gebruikt werden, overbodig werd. Er worden tegenwoordig vaak ook bestrijdingsmiddelen aan het leer toegevoegd, die bacteriegroei tegengaan of schimmelwerend zijn.
Niet al het leer was uiteindelijk hetzelfde.
- Van de zeer mooie huiden werd meubelleer gemaakt.
- Veel leer werd gebruikt voor het maken van schoenen.
- Van rundleer dat gelooid werd als zoolleer werden de zolen en binnenzolen gemaakt.
- Van mooi kalfsleer en fijn rundleer werden de schachten (het bovendeel van de schoen) gemaakt.
Door de verschillende wijzen van looien kon men verschillende soorten leer bekomen. Door toevoeging van chemicaliën bepaalde men ook de technische eigenschappen die het leer later zou krijgen.
Er worden drie soorten leer onderscheiden:
- vetleer, wordt bereid door de gedroogde huid in te smeren met traan en rundvet, en vervolgens te bewerken met koperrood. Hierbij wordt de huid zwart. De vleeszijde wordt geblancheerd en vervolgens gekrispeld, wat het soepel slaan met behulp van een stuk gegroefd hout is. Vetleer is geschikt voor laarzen en werkschoenen
Het terrein van de voormalige leerlooierij van Schotte wordt omgeven door het Aalsterse stadspark, de natuurgebieden Osbroek en Gerstjens en de woonkern van Erembodegem. De Dender en de spoorverbinding Aalst-Brussel vormen de grens aan de oostkant van het terrein.
De leerlooierij werd opgericht door Pierre-Joseph Schotte in 1870 in de Aalsterse binnenstad en verhuisde naar Erembodegem in de jaren twintig. De looierij was een chroomleerlooierij; huiden van runderen werden er bewerkt tot leder voor producten als handtassen. In 1997 is het bedrijf failliet verklaard; sindsdien stond het vervuilde fabrieksterrein leeg en raakten de gebouwen vervallen. In 2013 is het grootste deel van de oude gebouwen gesloopt voor de bouw van een nieuw sportcomplex, waarover HIER meer.
De geschiedenis van de leerlooierij begint dus in 1870 toen Pierre-Joseph Schotte zijn eigen leerlooierij oprichtte. Deze was gevestigd in de huidige Alfred Nichelstraat.
Hier een voorbeeldje van een brief met briefhoofd van PJ Schotte uit 1895
- Paardleer : hieronder verstaan we teugels, bit, kaakriem, …
- Pinkleer : leren hulsje (een soort vingerhoedje) dat bij het over de pink breien van netten ter bescherming gebruikt kan worden. Het over de pink breien is een bepaalde techniek, waarbij de pink de lus voor de te vormen maas open moet houden.
- Tuigleer : is een omvangrijk begrip. Tot deze categorie behoren de ledersoorten met een natuurlijke nerf.
De ontwikkeling van chemische looimethodes en de toenemende mechanisering zorgden voor ingrijpende veranderingen in het productieproces van een leerlooierij. Het looien en de bijkomende bewerkingen van leder konden voortaan binnen één bedrijf gebeuren.
Toen rond 1900 het looien met chroomzouten werd geïntroduceerd, was Pierre-Joseph een van de eersten om deze nieuwe methode toe te passen.
Hierbij zijn aanvraag tot het plaatsen van een stoommachine met plan van hoe Schotte er in 1909 uitzag.
Hij vond ook een middel om naast zwart ook gekleurd lakleder te vervaardigen.
Schotte overvleugelde na een tijd de hele ledernijverheid in het Aalsterse.
In 1913 liet Pierre-Joseph zijn zonen Achille en Hippolyte, die hem al enkele jaren hielpen, officieel opnemen in de looierij. De leerlooierij Schotte heette voortaan ‘P.J. Schotte et Fils' en vormde een ‘maatschappij onder gezamenlijke naamsamenstelling'.
Hier een foto van Achille met chauffeur en wagen voor zijn huisdeur :
Het bedrijf floreerde en verkreeg bekendheid zowel in binnen- als buitenland. Zo viel het bedrijf erkenningen te eer op onder andere de Wereldtentoonstelling van 1913 in Gent. De leerlooierij evolueerde zo stilaan naar een exportgericht bedrijf.
Door de groei van het klantenbestand werd het toenmalige gebouw waar het bedrijf in gehuisvest was te klein. In 1921 liet Pierre-Joseph Schotte nieuwe fabrieksgebouwen optrekken op een terrein langs de Kapellekensbaan te Erembodegem aan de Dender, omdat de leerlooierij veel water nodig had, en naast de spoorlijn Brussel–Aalst. Het terrein was moerassig en werd daarom voor de bouw volledig opgehoogd met assen en puin.
Na de dood van zijn vader in 1924, Hippolyte was toen 39 jaar, nam hij samen met zijn broer, de vrijgezel Achille, het bedrijf over. Ze veranderden de naam in P.V.B.A. Schotte frères en samen breidden ze de fabriek verder uit.
Hippolyte werkte zich naar de voorgrond en boerde goed met de leerlooierij.
Hij was de 10de telg van Joseph Schotte en Amelie De Caestecker, de stichter van de leerlooierij Schotte te Aalst.
Joseph Schotte had West-Vlaamse roots, hij was afkomstig van een Meulebeekse tak.
Hippolyte bezat dezelfde energie en doorzettingsvermogen als zijn vader en was dan ook vastberaden om zijn vader te helpen met de succesvolle uitbouw van de leerlooierij.
In 1909 trouwde Hippolyte met de Brusselse Marguerite Terrier, ze kregen vier kinderen, twee zonen en twee dochters.
- Lucie Schotte (°1914) de oudste dochter, trouwde de brouwer André Vanderhaeghen uit Geraardsbergen.
- Joseph Schotte (°1916) overleed als jonge knaap op 24 november 1930. in Aalst.
- Paul Schotte (°1917), bleef vrijgezel en samen met zijn
vader en nonkel Achille bestuurde hij de leerlooierij.
- Yvonne Schotte (°1918), trouwde met Willy De Proost een
industrieel uit Neigem-Ninove.In 1930 koopt hij op de grens van Aalst met Nieuwerkerken het kasteel Regelsbrugge. Het was een domein van 35 hectaren, het kasteel zelf telde meer dan 20 kamers, Hippolyte telde er 1,6 miljoen BEF voor neer. Het oude kasteel werd nagenoeg volledig afgebroken en heropgebouwd, enkel de torens bleven behouden.
Meer over het kasteel van Regelsbrugge is HIER terug te vinden.
Schotte was ook een medevennoot van Arsène Goedertier in Plantexel, een bedrijf dat van 1928 tot 1934 palmolieplantages exploiteerde in de toenmalige kolonie Congo.
Bij de start in 1928 bleef Hippolyte eerder op de achtergrond, maar gaandeweg breidt hij zijn aandelenpositie uit en op het einde neemt hij het roer stevig in handen.
Arsene Goedertier is trouwens nog steeds één van de hoofdverdachten van de diefstal van de Rechtvaardige Rechters.
In 1932 zat hij al niet meer in de raad van bestuur van Plantexel en volgens onderzoeker Christian Stickx zou hij tijdelijk het paneel van de Rechtvaardige Rechters en het paneel van Sint-Jan de Doper verstopt hebben. Hij zou dan het paneel van Sint-Jan de Doper in het bagagedepot van het Brusselse Noordstation gaan deponeren. Het paneel van de Rechtvaardige rechters zou hij gaan deponeren (volgens Christtian Stickx) in de Finisterraekerk.
Toeval of niet, het bedrijf ging overkop in het jaar van de beruchte diefstal van de Rechtvaardige Rechters.
Op 14 november 1934 wordt Plantexel failliet verklaard door de Rechtbank van Koophandel in Leopoldville, in Belgisch-Congo.
Het blijft eigenlijk een beetje gissen of Arsène voor zijn dood wel op de hoogte was van de uitspraak van de faling. Vermoedelijk zal dit wel het geval geweest zijn, want hoewel de communicatiemiddelen in 1934 nog bijlange niet waren wat ze tegenwoordig zijn (er was toen nog geen sprake van Google, laat staan van Facebook, Twitter en andere), er bestonden wel al de telegram en de luchtpost en ook neef Emile Goedertier zat nog altijd in Congo.
Over de details van het faillissement zelf is weinig geweten, het dossier werd vernietigd door een brand in het gerechtshof in Brussel bij de uittocht van het Duitse leger op 3 september 1944
.
Het falen van Plantexel was in grote lijnen te wijten aan twee factoren:
Een eerste was dat de onervaren directeuren zich vergaloppeerden en teveel investeerden op te korte termijn, met betalingsmoeilijkheden tot gevolg. Een tweede reden was zeker ook dat het economisch klimaat niet meezat, er heerste namelijk een wereldwijde recessie.
Hippolyte had het faillissement echter zien aankomen en probeerde vooral om zijn eigen deel van de koek veilig te stellen. De faling zelf heeft hij niet kunnen (maar ook niet willen) tegenhouden.
De plantages waren ondertussen verwilderd, maar wel nog waardevol en de infrastructuur was verwaarloosd, maar wel nog van goede kwaliteit.
Hij was echter een man met een serieus doorzettingsvermogen, en hij had dus een plan. Hij zou de meest waardevolle stukken van het failliete Plantexel zelf opkopen. Daarom behield hij ook het kantoor in Brussel en bleef de bediende in dienst.
Met de leerlooierij in Erembodegem ging het veel beter. Om de aanvoer van grondstoffen voor de energievoorziening te verbeteren, diende Schotte in 1933 een aanvraag in bij de NMBS voor een private aansluiting op de spoorlijn Aalst-Brussel. Bij ministerieel besluit werd Schotte gemachtigd voor deze aansluiting.
De firma had in 1935 ondertussen een veertigtal vertegenwoordigers in het buitenland in dienst (voornamelijk in Nederland, Frankrijk, Engeland en Duitsland, zijnde de belangrijkste afzetgebieden voor het leder van Schotte).
In Congo duiken er ondertussen problemen op met de schuldeisers van Plantexel. Ze spannen een proces aan tegen Schotte en ze eisen dat hij de openstaande schulden betaalt. Hierdoor loopt de verkoop van het failliete Plantexel behoorlijk wat vertraging op.
Een ander obstakel is de Moyaertclan. Ook zij hebben interesse in Plantexel en van Schotte moeten zij hoegenaamd niet weten. Een eventuele samenwerking om het bedrijf te redden zat er dus niet in.
Hippolyte was echter sluw, hij leidt de Moyaerts om de tuin, door beroep te doen op een stroman, een helper: Cyprien Lepage.
Cyprien Lepage was afkomstig van het Waalse Sommethonne gelegen in de streek van Virton en vertrekt in mei 1936 in opdracht van Schotte naar Congo. Hij heeft als opdracht bij de verkoop van Plantexel de mooiste delen op te kopen en de Moyaerts zand in de ogen te strooien. Het duurt tot in september 1936 eer het zover is, maar het opzet van Schotte en Lepage lukt.
Op 20 september 1936 koopt Cyprien de plantage in Bashishombe en bijbehorende gebouwen op voor 208 160 frank. Alles wordt ondergebracht in de vereniging H. Schotte -C. Lepage. Cyprien zet zich met hart en ziel in voor de plantage, en met overdonderend succes!
1936 wordt afgesloten met 2656 frank winst, en een jaar later, we schrijven 1937, is er al een winst van 29238 frank.
Op 15 februari 1938 werd de vennootschap Schotte-Lepage omgevormd tot een Congolese maatschappij, “Huileries du Kasai” in ‘t kort HUDUKA.
Hiervoor werden 500 kapitaalsaandelen van 1000 frank en 200 stichteraandelen uitgegeven.
De schade die Schotte had opgelopen tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef beperkt tot lichte materiële schade aan de fabrieksgebouwen. Er was wel heel wat materiaal verdwenen door diefstal of opeisingen. De meest opvallende verandering die de leerlooierij onderging tijdens de oorlog was dat Achille Schotte zich terugtrok uit de firma in 1943.
Naar aanleiding van dit vertrek werden de naam en de statuten van Schotte aangepast. Paul Schotte, zoon van Hippolyte Schotte, nam de plaats van Achille in en 'Schotte Frères' veranderde in 'H. Schotte et Fils'.
Na de oorlog echter verloor leerlooierij Schotte op korte tijd heel snel zijn twee belangrijke figuren.
In de nacht van 22 op 23 december 1950 overleed Hipoliet Schotte op zijn kasteel, omringd door zijn familie en naaste medewerkers. In juni was hij ziek geworden en ondanks zijn buitengewoon sterk gestel zou hij het toch niet overleven.
Dat zijn heengaan niet enkel voor de familie een onherstelbaar verlies betekende, lezen we in ‘Waarheid’ : “Zijn heengaan is niet alleen een onherstelbaar verlies voor de zijnen, zijn vrienden, zijn kennissen, maar talrijke arme mensen en minbedeelden zullen zijn heengaan ten zeerste betreuren. Hij was een weldoener zoals er thans geen meer worden geboren …”
Hierbij een paar fragmenten uit de redevoering van Senator De Stobbeleir uitsprak op het kerkhof :
“In de vijf laatste jaren heeft de stad Aalst het heengaan te betreuren van drie bij uitstek graag geziene figuren. Ik noem wijlen schepen Pierre Cornelis, wijlen dokter André Goffaerts en vandaag brengen wij de laatste afscheidsgroet aan de Heer en Vriend Hippoliet Schotte …”
“Samen met zijn vader en broers had hij met zijn ongeevenaarde wilskracht en zijn ruwe taaiheid de nodige kracht geput voor het vertevigen van de nijverheid die papa Schotte hier te Aalst in 1870 kwam oprichten. Nijverheid die zij zouden uitbouwen tot diegene die wij thans kennen en die wereldfaam verworven heeft.”
“Ondanks de hoge stand die hij bekleedde in onze samenleving, was hij de eenvoudige mens gebleven die door groot en klein geacht werd. Hij was de industrieel die kon leiden en bevelen en ook meewerken”.
Een graag gezien persoon en 'baas' dus, hetgeen ook zijn zoon Paul wou zijn.
In 1955 echter kwam ook hij om het leven bij een verkeersongeval.
Tijdens zijn korte beleidsperiode had Paul geprobeerd om een aanzienlijke verjonging van het personeelsbestand door te voeren, naast een aantal moderniseringen. Paul Schotte had tijdens een studiereis naar de Verenigde Staten veel bijgeleerd zowel op technisch als op werkorganisatorisch vlak. Er werden nieuwe spuitmachines en een speciale ‘lakoven' voor het lakleder aangekocht.
In 1955 stopte Huduka de aktiviteiten, Schotte echter bleef verder bestaan.
In de jaren vijftig en zestig ging het nog goed met leerlooierij Schotte.
De economie was in volle opmars, en in die periode was er ook nog wederzijds respect tussen bazen en arbeiders. In Erembodegem werkte in elke familie tenminste één iemand in deze fabriek.
Ook mijn eigen grootvader (uit Erpe-Mere) heeft nog een tijd gewerkt voor Schotte.
Jammer genoeg bestaan er uit die tijden maar weinig of geen beelden.
Op Expo 58 in Brussel kreeg de Aalsterse leerlooierij een standje zodat zij haar producten kon voorstellen aan binnenlandse en buitenlandse bedrijven.
In België had Schotte een duizendtal klanten: Belgische schoenfabrikanten, andere kapitaalkrachtige fabrikanten die grote partijen leder kochten en het Belgische leger.
In het buitenland waren Nederland, Duitsland, Frankrijk en Engeland nog steeds de belangrijkste afzetmarkten maar het bedrijf had ook klanten in Oostenrijk, Noorwegen, Zwitserland, Zweden, Congo, Venezuela, Argentinië en Brazilië.
Na het overlijden van Paul had de heer Joseph Wauters de functie van directeur-generaal van de firma overgenomen tot aan zijn pensioen in 1971. Hij werd opgevolgd door Guy Vanderhaegen, de neef van Paul Schotte. Bij de aanpassing van de volmachten kreeg echter ook de heer Jan Paduwat (directeur) het recht om ‘de maatschappelijke handtekening van de firma' te hanteren.
Midden jaren ’60 was de leerlooierij echter over haar hoogtepunt heen. Er werd nog winst gemaakt maar verschillende factoren zouden ertoe leiden dat er minder geproduceerd werd :
· De sterke concurrentie van lagelonenlanden die eveneens
hoogwaardig leder produceerden was heel groot. Geïmporteerd leder uit deze
landen werd daarbovenop goedkoper verkocht op de markt, wat meteen de doodsteek
betekende voor locale bedrijven.
· Om rendabel te blijven en haar concurrentiepositie te
behouden, moest leerlooierij Schotte enkele ingrijpende maatregelen te nemen.
Zij konden zo minder ‘zuivere' huiden aanschaffen en moesten werken met al
halfafgewerkte grondstoffen die goedkoper waren. Hierdoor slonken natuurlijk ook
de activiteiten in de basisbewerking van de huiden.
· De veroudering van het machinepark en veranderende modetrends
speelden ook een rol. Er werden wel een aantal nieuwe machines aangekocht wat
voor een stabilisering zorgde op korte termijn. Het nadeel hiervan voor de
werkgeving was dat de machines doorgaans door één man bediend konden worden
terwijl hiervoor vroeger tien arbeiders nodig waren.
· Bovendien werd ook het leder afkomstig van schapenhuiden
populair voor de fabricatie van schoenen waardoor de vraag naar het rundsleder
dat Schotte produceerde terugviel.
· De jaren ‘70 werden daarbovenop gekenmerkt door de economische
crisis die zich ook liet voelen in de leerlooierij. Onder andere de
energieprijzen stegen fors en de koopkracht ging sterk achteruit.
· De meest doorwegende factor was echter de ingrijpende
verstrenging van de milieuwetgeving. Lederindustrie is een zeer vervuilende
industrietak.
Rond Schotte waren er veel klachten van geur- en lawaaihinder en waterverontreiniging.
Tijdens de jaren '80 verdwenen dan ook nog vele schoenenfabrieken en lederspeciaalzaken van de markt omdat de kosten te hoog waren geworden. Schotte verloor zo verschillende klanten met een gebrek aan werk tot gevolg. Naast de strengere milieuwetgeving werd Schotte nog met andere problemen geconfronteerd in de jaren '90.
Zo was er de afschaffing van de Belgische dienstplicht in 1994 waardoor het leger niet langer massa's legerlaarzen nodig had.
Het bedrijf ging in 1997 in faling en sloot de deuren aan de Kapellekensbaan. Bij vonnis van de Rechtbank van Koophandel in Dendermonde dd. 2/2/1998 werd het faillissement uitgesproken.
De leerlooierij was dan 128 jaar actief geweest in Aalst.
De gebouwen van de leerlooierij Schotte maakten plaats maken voor een multifunctioneel sportcomplex.
Dat dit echter heel wat voeten in de aarde heeft gehad, mag duidelijk zijn.
Als gevolg van de zware industriële activiteiten was de bodem zwaar verontreinigd met zware metalen en is de opstart van een saneringsproject noodzakelijk gebleken. In de gebouwen was eveneens asbest aanwezig. Eerst moest ook die verwijderd worden en in augustus 2013 werd uiteindelijk begonnen met de afbraak van de panden.
Het merendeel van de oude gebouwen maakte plaats voor het sportcomplex maar de markante gebouwen naast de vroegere fabriekspoort werden wel behouden en gerenoveerd. Ook een gedeelte van de bakstenen muur langsheen de Kapellekensbaan en de schoorsteentorens bleven bewaard.
Schepen van Sport Ilse Uyttersprot wou de 'sportachterstand' van onze stad tegemoetkomen met de bouw van dit nieuwe complex. Er komt één groot gebouw, met daarin verschillende sportzalen. Naast basketball, volleyball en minivoetbalterreinen zijn er ook een turnzaal en een zaal voor geveschtssporten, een groot terras aan de cafetaria en een sauna.
Eerst was er sprake dat het complex tegen eind 2015 zou afgewerkt zijn, maar begin van dat jaar bleek al dat dit een utopie zou zijn. Wel waren alle administratieve voorbereidingen al afgerond, en ook de site zelf was ondertussen al volledig gesanneerd.
Gezien er toch ongeveer een jaar nodig is om dergelijk project te verwezenlijken, werd het afwachten ... maar in elk geval was er voorruitgang ...
Alles over het nieuwe sportcomplex Schotte : HIER
Dat de gebouwen van Schotte hun charme bewezen hebben tot de laatste snik (lees : steen) bewijst de interesse van de zogenaamde 'urban explorers'. Dat zijn mensen die oude gebouwen langs binnen en buiten gaan fotograferen.
Om dit blad uit het industriële Aalst om te draaien, en er een sportief hoofdstuk te verwelkomen, hierbij nog enkele fotootjes van deze zogenaamde ‘urbexers’ die de vervallen gebouwen van de eens zo belangrijke fabriek duidelijk in beeld brengen.
Bronnen :
Histoire généalogique de la famille Schotte." door Malengrau
Goed, en waar schuilden de rechtvaardige rechters, Cristian Stickx, 2007
urbanexploration.nl
Solva.be
debinnenvaart.nl, dr Th.H.van Doorn, terminologie van riviervissers
lederhandel.be
Wikipedia
vaneyckvermist.blogspot.com/2009
Geen opmerkingen:
Een reactie posten